216
asin su mga tawo nagpaparilikaykay. Dangan, may. mga babaye na minadurilok sa saiyang, kararaw, nag- burugtak nin mga bingang-kahoy, sira, bagas, asin iba pa. Kun daing minadodlok, minaluwas sa mga lindong na ito may minaruluwas sa kadikloman na ito nin iba pang mga daging na mga mamondo, alagad bakong gayong makahéherak, gawé gayod nin pagpasalamat; kinukoa su saiyang karéraw asin minahalé sa pagulit kaito sa ibang lugar. .
Nakagalinaw duman si Maria Clara nin sarong ma- raot na kapaladan, asin naghapot pando nin interés kan tawong itong napapalaén.
“Su daoton,” an simbag ni Iday. “Igwa nang apat na taén na nagkaigwa siya kan siring na hélang, sabi kan iba, sa pagataman sa saiyang ina, su iba huli sa pagkabilanggé sa madalimasang bilanggoan. Duman nagoontok sa oma, harani na sa cementerio kan mga intsik; dai nakikipagsinabotan sa kiisay man, asin ga- bés nagdudulag saiya sa takot na magkaorolakitan! Kun mahiling mo an saiyang harong. Harongharong na orolag, su mga doros, su uran asin su saldang minara- laog asin minaraluwas siring kan dagom sa yamit. . Ipi- nangalad saiya an pagdodto sa dai tibaad nin siisay man na tawo. Sarong aldaw may aking naholog sa hababaw na kali; asin ito napaagi duman sa harani tinabangan su aki na makahawas. Naisihan kan ama kan aki nag- sombong sa gobernadorcillo, asin nagboot ini na sa ta- haw kan lansagan hampakon ito anom, asin soloon su badas. !Makangigirhat ito! su kagikhon nagdadalagan na nagdudulag, lamag kan parahampak asin pinagkuku- rahawan siya kan gobernadorcillo: ‘!Makanood! mar- hay malamés an sarop dai sana maghélang na siring saimo.’ ”
“!Totoo!” an maluhay na tataramon ni Maria Clara.
Asin daing pagmangno kun anong saiyang ginigibo, dominolok sa kararaw kaitong daing palad asin ibinug- tak duman su relicario na renegado pa sana saiya kan saiyang ama.
“Anong saimong ginibo?” an hapot saiya kan saiyang mga amiga.
“!Mayo akong iba!” an simbag na hinilom nin sarong hoyom su mga luha sa saiyang mga mata.
“Asin aanohon nya an saimong relicario?” an olay saiya ni Victoria. “Sarong aldaw tinaohan ko sya nin
